البرز رشته کوه وسیعی در بخش شمالی کشورمان ایران می باشد. ریشهٔ نام البرز در زبان اوستایی هره بره زئیتی و در زبان پهلوی هره بُرز می باشد. این رشته کوه از سوی باختر از تالش جمهوری آذربایجان آغاز شده و در سوی شرق تا درون ترکمنستان و افغانستان کشیده شده است. بخش بزرگی از رشته کوه البرز در راستای کنارهٔ جنوبی دریای کاسپین ( دریای خزر) کشیده شده‌است.
در این بخش، جبههٔ شمالی البرز سرسبز و جبههٔ جنوبی آن خشک می باشد. یک دلیل این دوگانگی وجود رشته کوه البرز است که همچون سدّی طبیعی و بزرگ از گذر رطوبتِ برخاسته از دریای خزر به سوی جنوب ممانعت کرده است و بیشتر این رطوبت در جبههٔ شمالی البرز وجود دارد. برروی نقشه کشور عزیزمان ایران رشته کوه البرز و زاگرس روی نقشه ی ایران به زیبایی قابل تشخیص است. رشته کوه های ایران از غنی ترین منابع طبیعی و زیستی کشور می باشند.
وسعت رشته کوه البرز
البرز سلسله کوهستان بزرگی در شمال ایران است با طول 950 و عرض بین 25 تا 110 کیلومتر در نقاط مختلف که مجموعاً 51500 کمیلومتر مربع از سطح ایران را پوشانده است. این کوهستان از رسوبات دوران‌های اول تا سوم زمین‌شناسی و طی حرکاتی در دوران چهارم شکل گرفته است.
بلندترین کوه در رشته کوه البرز و ایران، کوه دماوند (۵۶۱۰ متر) است که در استان مازندران،شهرستان آمل،شهر رینه قد علم نموده است. دامنه‌ها و دره‌های البرز از تفرجگاه‌های مهم مردم استان‌های تهران،زنجان ، کرج، قزوین و سمنان می باشد. از مهم‌ترین رودهای دامنهٔ شمالی البرز می توان به سفیدرود و دامنه‌های جنوبی کرج و جاجرود اشاره نمود. قله‌های بسیاری برای کوهنوردی در این رشته کوه هستند که از آن میان می‌توان دماوند، علم‌کوه، خلنو، آزادکوه، شاه‌البرز، سیالان، وروشت، دوبرار، توچال و پهنه‌حصار را نام برد.
ویژگی‌های زمین‌شناسی و جغرافیایی و چگونگی تشکیل رشته کوه البرز
از دید چینه‌شناسی و زمین‌ساخت (تکتونیک)، رشته کوه البرز به سه بخش خاوری (شرقی)، مرکزی و باختری (غربی) بخش‌بندی می‌شود.
قسمت غربی البرز از رودخانه آستارا شروع شده و به دره سفید رود ختم می‌شود. قسمت مرکزی البرز از دره سفید رود شروع شده و تا رودخانه فیروزکوه و رودخانه تالار امتداد می‌یابد. و بالاخره قسمت شرقی البرز از رودخانه فیروزکوه و رودخانه تالار شروع شده و تا رودخانه گرگان ادامه داشته و دارای مشخصات زیر هستند: البرز غربی دارای 270 کیلومتر طول و بلندترین قله آن به نام آق‌داغ دارای 3303 متر ارتفاع است.
عرض کوهستان البرز غربی که رشته کوه‌های طوالش نیز نامیده می‌شود درنواحی شمال 30 کیلومتر، در بخش‌های مرکزی حدود 60 کیلومتر و در قسمت‌های خاوری که به دره سفیدرود ختم می‌شود، حدود 110 کیلومتر است.
البرز مرکزی دارای 330 کیلومتر طول و دارای عرض متوسط 85 کیلومتر است. البرز مرکزی نسبت به دو قسمت دیگر البرز (غربی و شرقی) دارای دو ویژگی عمده است. نخست این‌که مرتفع‌ترین کوه‌های سلسله جبال البرز و دیگر این‌که پر آب‌ترین و بیشتر رودخانه‌ها در همین قسمت از البرز قرار دارد. این جریان‌های آبی به ویژه کرج و جاجرود که به سوی جبهه جنوبی البرز جریان داشته و رسوبات حاصلخیزی را از خود بر جای گذاشته‌اند، خود موجب ایجاد مدنیت و آبادانی در این قسمت از البرز شده‌اند.
البرز خاوری
البرز خاوری در باریک‌ترین قسمت خود، دارای 25 کیلومتر عرض است و ارتفاعات در جهت شرق به تدریج کاهش یافته و غالباً کمتر از 3500 متر هستند. بلندترین قله البرز خاوری، شاهوار نام دارد که در 25 کیلومتری شمال باختری شاهرود واقع شده و دارای 3945 ارتفاع است.
از کوه البرز در برخی منابع با نام‌های «پارشهور»، «ورنه»، «هرایتی برز» یاد شده است. در متون جغرافیایی قدیم، از جمله در حدود العالم و البدان و برخی دیگر نامی از البرز برده نشده و غالباً از اسامی قله‌های آن نظیر دنباوند و یا دماوند استفاده کرده‌اند.
شاید تنها حمدالله مستوفی باشد که در کتاب خود مشخصاً نام البرز را به کار برده است.
نمایی از رشته کوه البرز
واژه‌شناسی البرز
در اوستا «هره برزَیتی» Harā Bərəzaitī پهلوی «هربرز» مرکب از دو جزء: هر، به معنی کوه و برز به معنی بالا و بلند و بزرگ. در ادبیات پارسی «برزکوه» هم به معنی البرز آمده و ترجمهٔ تحت‌اللفظی آن است.
اسطوره‌شناسی
رشته کوه البرز و قلهٔ دماوند و به خصوص قارن کوه در ناحیهٔ شمال سمنان نقش برجسته‌ای در متون تاریخی طبرستان و افسانه‌های ایرانی دارند. در افسانه‌های کهن از رشته کوه البرز تحت عنوان تیراگ نام برده‌اند که در واژه‌نامه کتاب سوشیانس نیز از آن یاد شده‌است.
بر اساس اعتقادات ایرانیان، کوه مقدس البرز، وسط زمین قرار دارد و به آسمان پیوسته است و طبق باوری کهن، زایش مهر را از آذرخش دو قطعه سنگ در کوه البرز می‌دانند. پل چینوت هم که بر اساس باور ایرانیان باستان، روح انسانها پس از مرگ، برای رسیدن به بهشت یا دوزخ باید از آن بگذرند هم در البرز قرار داشته است. در ایران به لحاظ جغرافیای طبیعی هم کوه یک اصل بوده و اگر کوه نبود، آب و جنگل نبود و فلات ایران اینگونه شکل نمی‌گرفت بنابراین کارکردهای بسیار و دست نیافتنی بودن البرز در گذشته سبب شده بود تا معانی بسیاری برای ایرانیان داشته باشد که این مساله هم در دوره مهر پرستی، هم دوره زرتشتی و هم دوران اسلام، قابل مشاهده است.
نقشه ارتفاعات فیروزکوه که بخشی از رشته کوه البرز می باشد
قله های مرتفع رشته کوه البرز
در زیر به تعدادی از قلل رشته کوه البرز که در استان های مختلف می باشند اشاره شده است.
دماوند، ۵۶۱۰ متر
علم کوه، ۴۸۵۰ متر
خرسان شمالی، ۴۶۸۰ متر
خرسان جنوبی، ۴۶۵۹ متر
تخت سلیمان، ۴۶۵۹ متر
سیاه‌سنگ، ۴۶۰۹ متر
هفت خوان، ۴۵۳۷ متر
چالون، ۴۵۱۶ متر
سیاه گوک جنوبی، ۴۵۰۰ متر
سیاه گوک شمالی، ۴۴۴۵ متر
سیاه کمان، ۴۴۷۲ متر
شانه کوه، ۴۴۶۵ متر
کالو، ۴۴۱۲ متر
گردونکوه، ۴۴۰۲ متر
میان سه چال، ۴۳۴۸ متر
آزاد کوه، ۴۳۹۸ متر
خلنو، ۴۳۷۵ متر
ناظر بزرگ (شکر لقاس)، ۴۳۵۰ متر
لشگرک، ۴۲۵۶ متر
پالان گردن، ۴۲۵۰ متر
سیالان، ۴۲۵۰ متر
کلون بستک، ۴۲۰۰ متر
زرین کوه (ماسه چال)، ۴۲۰۰ متر
شاه البرز، ۴۲۰۰ متر
خشچال، ۴۱۸۰ متر
سرکچال، ۴۱۵۰ متر
وروشت، ۴۱۰۰ متر
خرسنگ، ۴۱۰۰ متر
ناز، ۴۱۰۰ متر
کهار، ۴۰۵۰ متر
آلانه سر، ۴۰۵۰ متر
کرما کوه، ۴۰۲۰ متر
پسند کوه، ۴۰۰۰ متر
سیاه لیز، ۳۹۷۵ متر
توچال، ۳۹۶۰ متر
مهرچال، ۳۹۲۰ متر
آتشکوه، ۳۸۵۰ متر
شاه‌نشین، ۳۸۵۰ متر
زرین کوه، ۳۸۵۰ متر
سماموس، ۳۶۲۰ متر
کوه لوارک، ۳۵۶۰ متر
کلک‌چال، ۳۳۵۰ متر
کوه لیچه، ۲۸۷۸ متر
ارفع کوه، ۲۸۵۰ متر
کوه مزرا، ۲۴۲۰ متر
کوه سه‌پایه، ۲۲۰۰ متر
قلل مرتفع البرز غربی
کوه‌های تالش
دیگر کوه های مرتفع البرز شرقی
شاهوار ۳۹۴۵متر (بلندترین قله البرز شرقی)
چالویی (دامغان)۳۹۰۰ متر
گاوکشان ۳۸۱۳متر
کهکشان (دامغان) ۳۸۰۰متر
کرکسی (دامغان) ۳۷۰۰متر
نیزوا ۳۷۵۰متر
نمازگاه (دامغان)۳۶۰۵متر
ناقاره خانه (دامغان)۳۶۰۵متر
شاهدارکوه (دامغان)۳۲۵۲متر
بادله کوه (دامغان)۳۲۲۰متر
بینالود ۳۲۱۱ متر(واقع در رشته کوه بینالود)
شما می توانید تصاویر قلل رشتخ کوه البرز را در صفحه اینستاگرام ما ببینید.