رشته کوه البرز: دیواره عظیم شمال ایران

قلل رشته کوه البرز روی نقشه ایران

رشته کوه البرز به عنوان یکی از مهم‌ترین سیستم‌های کوهستانی ایران، دیواره طبیعی شمال کشور را تشکیل می‌دهد. این رشته‌کوه عظیم که به Alborz Mountain Range معروف است، از استان اردبیل در شمال غربی تا استان خراسان شمالی در شرق کشور امتداد دارد. رشته کوه البرز در نقشه ایران به شکل یک نوار نسبتاً باریک اما بسیار مرتفع دیده می‌شود که میان فلات مرکزی ایران و دریای خزر قرار گرفته است. اگر به کسب اطلاعات در مورد تفاوت این رشته کوه با رشته کوه زاگرس نیز علاقمند هستید، مطالعه مقاله ” تفاوت رشته کوه البرز و زاگرس: دو غول ژئوپلیتیک ایران ” را پیشنهاد می کنیم

رشته کوه البرز همانند رشته کوه زاگرس با طبیعت بکر و قلل مرتفع و سرد خود بستر فوق العاده ای برای ورزش کوهنوردی، کوهنوردی با اسکی، سنگنوردی و دیواره نوردی، یخنوردی، دوی کوهستان و … است. ولی باید به این نکته توجه نمود که اقلیم خشن زاگرس بستن خطراتی چون سقوط بهمن کوهستان، انواع سرمازدگی و یخ زدگی، ادم مغزی و ریوی و پدیده های مختلف هواشناسی کوهستان می باشد که باید با احتیاط در این منطقه گام نهاد و آشنا با تکنیک های بقا در کوهستان بود تا از آسیب دیدگی در سرما در امان باشیم.

طبیعت بکر و زیبای این رشته کوه بستر مناسبی برای طبیعتگردی می باشد. با این مقاله در مورد رشته کوه البرز همراه وبسایت جامع ایران پیکسل باشید.

رشته کوه البرز کجا قرار دارد؟

رشته کوه البرز در کجاست؟ این سوالی است که بسیاری از علاقه‌مندان به جغرافیا مطرح می‌کنند. این رشته‌کوه با طولی حدود ۹۰۰ کیلومتر، استان‌های گیلان، مازندران، تهران، البرز و سمنان را در بر می‌گیرد. رشته کوه البرز از کجا تا کجاست؟ از دشت مغان در شمال غرب تا نواحی شمال شرقی خراسان امتداد یافته و مانند دیواری بلند، میان فلات مرکزی ایران و سواحل جنوبی دریای خزر قرار گرفته است.

تشکیل رشته کوه البرز و زاگرس

رشته کوه البرز و زاگرس چگونه به وجود آمد؟ هر دو این سیستم‌های کوهستانی نتیجه فرآیندهای تکتونیکی پیچیده هستند. رشته کوه البرز عمدتاً در دوره ترشیاری (حدود ۲۵ میلیون سال پیش) و در نتیجه برخورد صفحه اوراسیا با صفحه عربی شکل گرفت. این فرآیند باعث چین خوردگی لایه‌های رسوبی و در برخی موارد فعالیت‌های آتشفشانی شد. در مقایسه با رشته کوههای زاگرس که بیشتر چین‌خورده هستند، البرز ترکیبی از چین‌خوردگی و فعالیت‌های آتشفشانی را نشان می‌دهد.

تقسیم بندی رشته کوه البرز

رشته کوه البرز را می‌توان به سه بخش اصلی تقسیم کرد:

1. البرز غربی: از آذربایجان تا دره سفیدرود

2. البرز مرکزی: از سفیدرود تا دره فیروزکوه

3. البرز شرقی: از فیروزکوه تا خراسان شمالی

البرز مرکزی مرتفع‌ترین بخش این رشته‌کوه است که بلندترین قله ایران، یعنی دماوند (۵۶۷۱ متر) و دیگر قله‌های معروف مانند علم کوه (۴۸۵۰ متر) را در خود جای داده است.

بلندترین قله‌های رشته کوه البرز

رشته کوه البرز میزبان برخی از مرتفع‌ترین قله‌های ایران است:

1. دماوند (۵۶۷۱ متر) – بلندترین قله ایران و خاورمیانه

2. علم کوه (۴۸۵۰ متر) – بهشت کوهنوردان فنی

3. توچال (۳۹۶۴ متر) – نزدیک‌ترین قله مرتفع به پایتخت

4. سبلان (۴۸۱۱ متر) – در البرز غربی

تفاوت رشته کوه البرز و زاگرس

تفاوت رشته کوه البرز و زاگرس در چندین جنبه قابل بررسی است:

1. زمین شناسی: البرز ترکیبی از چین‌خوردگی و آتشفشان است، در حالی که زاگرس عمدتاً چین‌خورده است.

2. ارتفاع: متوسط ارتفاع البرز بیشتر از زاگرس است.

3. اقلیم: البرز مرطوب‌تر و زاگرس خشک‌تر است.

4. جهت: البرز شرقی-غربی و زاگرس شمال غربی-جنوب شرقی است.

اهمیت رشته کوه البرز

اگر رشته کوه البرز و زاگرس نبود چه می شد؟ این سوالی است که اهمیت این دو سیستم کوهستانی را نشان می‌دهد. البرز نقش حیاتی در موارد زیر دارد:

1. تأمین آب: رودخانه‌های مهمی مانند کرج، چالوس و هراز از البرز سرچشمه می‌گیرند.

2. تنوع زیستی: ایجاد زیستگاه‌های متنوع از جنگل‌های هیرکانی تا مناطق استپی.

3. تعدیل آب و هوا: جداسازی اقلیم مرطوب خزری از خشک فلات مرکزی.

4. جاذبه‌های گردشگری: ایجاد فرصت‌های کوهنوردی و طبیعت‌گردی.

کوهنوردی در رشته کوه البرز

رشته کوه البرز بهشت کوهنوردان ایران محسوب می‌شود. برخی از مهم‌ترین مسیرهای کوهنوردی عبارتند از:

1. صعود به دماوند: از مسیرهای مختلف مانند جنوبی، شمالی و غربی

2. دیواره علم کوه: یکی از چالش‌برانگیزترین مسیرهای فنی کشور

3. توچال: مناسب برای کوهنوردی یک روزه از تهران

4. پیمایش خط الرأس البرز: از الموت تا دماوند

رشته کوه البرز در جغرافیای دهم

در جغرافیای دهم، رشته کوه البرز به عنوان یکی از سه سیستم اصلی کوهستانی ایران معرفی می‌شود. دانش‌آموزان در این پایه با ویژگی‌های اصلی البرز از جمله:

1. جهت شرقی-غربی

2. مرتفع‌ترین قله‌های ایران

3. تأثیر بر آب و هوای کشور

4. نقش در تقسیم‌بندی اقلیمی ایران آشنا می‌شوند.

نقشه رشته کوه البرز

برای مشاهده رشته کوه البرز در نقشه ایران می‌توان از منابع زیر استفاده کرد:

1. نقشه‌های توپوگرافی سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح

2. سامانه ملی نقشه‌برداری کشور

3. نرم‌افزارهای دیجیتال مانند Google Earth

4. نقشه‌های موجود در کتاب‌های جغرافیای دهم

البرز رشته کوه وسیعی در بخش شمالی کشورمان ایران می باشد. ریشهٔ نام البرز در زبان اوستایی هره بره زئیتی و در زبان پهلوی هره بُرز می باشد. این رشته کوه از سوی باختر از تالش جمهوری آذربایجان آغاز شده و در سوی شرق تا درون ترکمنستان و افغانستان کشیده شده است. بخش بزرگی از رشته کوه البرز در راستای کنارهٔ جنوبی دریای کاسپین ( دریای خزر) کشیده شده‌است.

در این بخش، جبههٔ شمالی البرز سرسبز و جبههٔ جنوبی آن خشک می باشد. یک دلیل این دوگانگی وجود رشته کوه البرز است که همچون سدّی طبیعی و بزرگ از گذر رطوبتِ برخاسته از دریای خزر به سوی جنوب ممانعت کرده است و بیشتر این رطوبت در جبههٔ شمالی البرز وجود دارد. برروی نقشه کشور عزیزمان ایران رشته کوه البرز و زاگرس روی نقشه ی ایران به زیبایی قابل تشخیص است. رشته کوه های ایران از غنی ترین منابع طبیعی و زیستی کشور می باشند.

وسعت رشته کوه البرز

البرز سلسله کوهستان بزرگی در شمال ایران است با طول ۹۵۰ و عرض بین ۲۵ تا ۱۱۰ کیلومتر در نقاط مختلف که مجموعاً ۵۱۵۰۰ کمیلومتر مربع از سطح ایران را پوشانده است. این کوهستان از رسوبات دوران‌های اول تا سوم زمین‌شناسی و طی حرکاتی در دوران چهارم شکل گرفته است.

بلندترین کوه در رشته کوه البرز و ایران، کوه دماوند (۵۶۱۰ متر) است که در استان مازندران،شهرستان آمل،شهر رینه قد علم نموده است. دامنه‌ها و دره‌های البرز از تفرجگاه‌های مهم مردم استان‌های تهران،زنجان ‌‌، کرج، قزوین و سمنان می باشد. از مهم‌ترین رودهای دامنهٔ شمالی البرز می توان به سفیدرود و دامنه‌های جنوبی کرج و جاجرود اشاره نمود. قله‌های بسیاری برای کوهنوردی در این رشته کوه هستند که از آن میان می‌توان دماوند، علم‌کوه، خلنو، آزادکوه، شاه‌البرز، سیالان، وروشت، دوبرار، توچال و پهنه‌حصار را نام برد.

ویژگی‌های زمین‌شناسی و جغرافیایی و چگونگی تشکیل رشته کوه البرز

از دید چینه‌شناسی و زمین‌ساخت (تکتونیک)، رشته کوه البرز به سه بخش خاوری (شرقی)، مرکزی و باختری (غربی) بخش‌بندی می‌شود.

قسمت غربی البرز از رودخانه آستارا شروع شده و به دره سفید رود ختم می‌شود. قسمت مرکزی البرز از دره سفید رود شروع شده و تا رودخانه فیروزکوه و رودخانه تالار امتداد می‌یابد. و بالاخره قسمت شرقی البرز از رودخانه فیروزکوه و رودخانه تالار شروع شده و تا رودخانه گرگان ادامه داشته و دارای مشخصات زیر هستند: البرز غربی دارای ۲۷۰ کیلومتر طول و بلندترین قله آن به نام آق‌داغ دارای ۳۳۰۳ متر ارتفاع است.

عرض کوهستان البرز غربی که رشته کوه‌های طوالش نیز نامیده می‌شود درنواحی شمال ۳۰ کیلومتر، در بخش‌های مرکزی حدود ۶۰ کیلومتر و در قسمت‌های خاوری که به دره سفیدرود ختم می‌شود، حدود ۱۱۰ کیلومتر است.
البرز مرکزی دارای ۳۳۰ کیلومتر طول و دارای عرض متوسط ۸۵ کیلومتر است. البرز مرکزی نسبت به دو قسمت دیگر البرز (غربی و شرقی) دارای دو ویژگی عمده است. نخست این‌که مرتفع‌ترین کوه‌های سلسله جبال البرز و دیگر این‌که پر آب‌ترین و بیشتر رودخانه‌ها در همین قسمت از البرز قرار دارد. این جریان‌های آبی به ویژه کرج و جاجرود که به سوی جبهه جنوبی البرز جریان داشته و رسوبات حاصلخیزی را از خود بر جای گذاشته‌اند، خود موجب ایجاد مدنیت و آبادانی در این قسمت از البرز شده‌اند.

البرز خاوری

البرز خاوری در باریک‌ترین قسمت خود، دارای ۲۵ کیلو‌متر عرض است و ارتفاعات در جهت شرق به تدریج کاهش یافته و غالباً کمتر از ۳۵۰۰ متر هستند. بلندترین قله البرز خاوری، شاهوار نام دارد که در ۲۵ کیلومتری شمال باختری شاهرود واقع شده و دارای ۳۹۴۵ ارتفاع است.
از کوه البرز در برخی منابع با نام‌های «پارشهور»، «ورنه»، «هرایتی برز» یاد شده است. در متون جغرافیایی قدیم، از جمله در حدود العالم و البدان و برخی دیگر نامی از البرز برده نشده و غالباً از اسامی قله‌های آن نظیر دنباوند و یا دماوند استفاده کرده‌اند.

شاید تنها حمدالله مستوفی باشد که در کتاب خود مشخصاً نام البرز را به کار برده است.

واژه‌شناسی البرز

در اوستا «هره برزَیتی» Harā Bərəzaitī پهلوی «هربرز» مرکب از دو جزء: هر، به معنی کوه و برز به معنی بالا و بلند و بزرگ. در ادبیات پارسی «برزکوه» هم به معنی البرز آمده و ترجمهٔ تحت‌اللفظی آن است.

اسطوره‌شناسی

رشته کوه البرز و قلهٔ دماوند و به خصوص قارن کوه در ناحیهٔ شمال سمنان نقش برجسته‌ای در متون تاریخی طبرستان و افسانه‌های ایرانی دارند. در افسانه‌های کهن از رشته کوه البرز تحت عنوان تیراگ نام برده‌اند که در واژه‌نامه کتاب سوشیانس نیز از آن یاد شده‌است.

بر اساس اعتقادات ایرانیان، کوه مقدس البرز، وسط زمین قرار دارد و به آسمان پیوسته است و طبق باوری کهن، زایش مهر را از آذرخش دو قطعه سنگ در کوه البرز می‌دانند. پل چینوت هم که بر اساس باور ایرانیان باستان، روح انسانها پس از مرگ، برای رسیدن به بهشت یا دوزخ باید از آن بگذرند هم در البرز قرار داشته است. در ایران به لحاظ جغرافیای طبیعی هم کوه یک اصل بوده و اگر کوه نبود، آب و جنگل نبود و فلات ایران اینگونه شکل نمی‌گرفت بنابراین کارکردهای بسیار و دست نیافتنی بودن البرز در گذشته سبب شده بود تا معانی بسیاری برای ایرانیان داشته باشد که این مساله هم در دوره مهر پرستی، هم دوره زرتشتی و هم دوران اسلام، قابل مشاهده است.

قله های مرتفع رشته کوه البرز

در فهرست زیر به تعدادی از قلل مرتفع رشته کوه البرز اشاره شده است.

دماوند، ۵۶۱۰ متر
علم کوه، ۴۸۵۰ متر
خرسان شمالی، ۴۶۸۰ متر
خرسان جنوبی، ۴۶۵۹ متر
تخت سلیمان، ۴۶۵۹ متر
سیاه‌سنگ، ۴۶۰۹ متر
هفت خوان، ۴۵۳۷ متر
چالون، ۴۵۱۶ متر
سیاه گوک جنوبی، ۴۵۰۰ متر
سیاه گوک شمالی، ۴۴۴۵ متر
سیاه کمان، ۴۴۷۲ متر
شانه کوه، ۴۴۶۵ متر
کالو، ۴۴۱۲ متر
گردونکوه، ۴۴۰۲ متر
میان سه چال، ۴۳۴۸ متر
آزاد کوه، ۴۳۹۸ متر
خلنو، ۴۳۷۵ متر
ناظر بزرگ (شکر لقاس)، ۴۳۵۰ متر
لشگرک، ۴۲۵۶ متر
پالان گردن، ۴۲۵۰ متر

بخش دوم قلل مرتفع رشته کوه البرز

سیالان، ۴۲۵۰ متر
کلون بستک، ۴۲۰۰ متر
زرین کوه (ماسه چال)، ۴۲۰۰ متر
شاه البرز، ۴۲۰۰ متر
خشچال، ۴۱۸۰ متر
سرکچال، ۴۱۵۰ متر
وروشت، ۴۱۰۰ متر
خرسنگ، ۴۱۰۰ متر
ناز، ۴۱۰۰ متر
کهار، ۴۰۵۰ متر
آلانه سر، ۴۰۵۰ متر
کرما کوه، ۴۰۲۰ متر
پسند کوه، ۴۰۰۰ متر
سیاه لیز، ۳۹۷۵ متر
توچال، ۳۹۶۰ متر
مهرچال، ۳۹۲۰ متر
آتشکوه، ۳۸۵۰ متر
شاه‌نشین، ۳۸۵۰ متر
زرین کوه، ۳۸۵۰ متر
سماموس، ۳۶۲۰ متر
کوه لوارک، ۳۵۶۰ متر
کلک‌چال، ۳۳۵۰ متر
کوه لیچه، ۲۸۷۸ متر
ارفع کوه، ۲۸۵۰ متر
کوه مزرا، ۲۴۲۰ متر
کوه سه‌پایه، ۲۲۰۰ متر

قلل مرتفع البرز غربی

کوه‌های تالش

دیگر کوه های مرتفع البرز شرقی

شاهوار ۳۹۴۵متر (بلندترین قله البرز شرقی)
چالویی (دامغان)۳۹۰۰ متر
گاوکشان ۳۸۱۳متر
کهکشان (دامغان) ۳۸۰۰متر
کرکسی (دامغان) ۳۷۰۰متر
نیزوا ۳۷۵۰متر
نمازگاه (دامغان)۳۶۰۵متر
ناقاره خانه (دامغان)۳۶۰۵متر
شاهدارکوه (دامغان)۳۲۵۲متر
بادله کوه (دامغان)۳۲۲۰متر
بینالود ۳۲۱۱ متر (واقع در رشته کوه بینالود)

نتیجه‌گیری

رشته کوه البرز به همراه رشته کوه زاگرس، ستون فقرات جغرافیایی ایران را تشکیل می‌دهند. این سیستم کوهستانی نه تنها در شکل‌دهی به اقلیم و منابع آب کشور نقش اساسی دارد، بلکه به عنوان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی و کوهنوردی ایران شناخته می‌شود. شناخت دقیق رشته کوه البرز و زاگرس برای درک بهتر جغرافیای ایران ضروری است.

آیا می‌دانستید؟

• البرز نام خود را از کوه اسطوره‌ای هربرز در اوستا گرفته است.

• دماوند به عنوان یک کوه آتشفشانی نیمه‌فعال محسوب می‌شود.

• جنگل‌های شمالی البرز از قدیمی‌ترین جنگل‌های جهان هستند.

شما می توانید تصاویر قلل رشتخ کوه البرز را در صفحه اینستاگرام ما ببینید.