کوهنوردی و طبیعتگردی در ایران، به ویژه در فصول سرد سال، با جذابیت‌های منحصر به فردی همراه است. اما این زیبایی خالص و سفیدپوش، روی دیگری نیز دارد: خطر همیشگی بهمن. ایران با دارا بودن رشته‌کوه‌های عظیم و شرایط آب و هوایی خاص، سالانه شاهد حوادث تلخ بهمن در مناطق مختلف است. درک عوامل موثر در وقوع بهمن و شناسایی مناطق مستعد، نخستین و حیاتی‌ترین گام در مدیریت استرس در طبیعت و برنامه‌ریزی برای یک سفر ایمن است. این مقاله به بررسی دقیق این مناطق می‌پردازد.
فصل اول: چرا ایران مستعد بهمن است؟
پیش از بررسی مناطق خاص، باید بدانیم که شرایط کلی ایران چگونه به تشکیل بهمن کمک می‌کند.
-
وجود رشته‌کوه‌های مرتفع: دو رشته‌کوه اصلی رشته کوه البرز و رشته کوه زاگرس با شیب‌های تند و ارتفاع زیاد، بستر اصلی تشکیل بهمن هستند.
-
بارش برف سنگین: سامانه‌های پرفشار شمالی و غربی باعث بارش‌های سنگین برف، به ویژه در دامنه‌های شمالی البرز می‌شوند.
-
تغییرات دمایی شدید: نوسان شدید دما بین روز و شب باعث ذوب و یخ‌زدگی مجدد برف شده و لایه‌های ناپایدار و خطرناکی را ایجاد می‌کند. مطالعه همه چیز در مورد هواشناسی کوهستان برای درک این پدیده ضروری است.
-
بادهای شدید: باد باعث انتقال برف و ایجاد توده‌های برفی بلند (کورنیس یا نقاب برفی) در لبه شیب‌ها می‌شود که به شدت ناپایدار هستند.
فصل دوم: کانون‌های اصلی بهمن در ایران
۱. رشته‌کوه البرز؛ قطب بلامنازع بهمن‌های ایران
بدون شک البرز مرتفع‌ترین و خطرناک‌ترین منطقه بهمن‌خیز ایران است.
-
ارتفاعات استان تهران: منطقه دیزین، توچال، منطقه شمشک و قلل محدوده لواسانات تهران به دلیل تردد بسیار بالا و شیب‌های تند، هر ساله شاهد حوادث متعدد هستند. مسیرهای منتهی به قله دماوند، به ویژه در صعود زمستانی، بسیار پرخطرند. یخچال های دماوند و شیب‌های شمالی آن از جمله مناطق بسیار مستعد هستند.
-
ارتفاعات استان مازندران: منطقه علم‌کوه و تخت سلیمان و تمامی دامنه‌های شمالی که برف‌های سنگین و مرطوب دریافت می‌کنند، بسیار حادثه‌خیز هستند. مسیرهای صعود به قله دماوند از سمت شمال نیز در این دسته قرار می‌گیرند.
-
ارتفاعات استان البرز: منطقه کرج و ارتفاعات طالقان به دلیل بارش‌های مناسب و شیب‌های تند، پتانسیل بالایی برای ریزش بهمن دارند.
۲. رشته‌کوه زاگرس؛ غول خوابیده اما خطرناک
اگرچه ارتفاع متوسط زاگرس کمتر از البرز است، اما بهمن‌های آن به دلیل برف‌های بهاری مرطوب و سنگین بسیار مرگبار هستند.
-
زاگرس مرکزی (استان چهارمحال و بختیاری): منطقه زردکوه و اشترانکوه از مشهورترین مناطق بهمن‌خیز ایران هستند. بهمن‌های بزرگ و تاریخی زیادی در این مناطق رخ داده است. قله کلونچین و قله قاش مستان از کانون‌های شناخته شده خطر هستند.
-
زاگرس جنوبی : قله شیرکوه در استان یزد و قله هزار در استان کرمان، و همچنین قله هفت تنان در زاگرس، به دلیل ارتفاع و بارش برف، مستعد بهمن هستند.
۳. سایر مناطق
-
ارتفاعات خراسان شمالی و رضوی: کوه‌های بینالود و هزارمسجد در شرایط خاص جوی، خصوصاً پس از بارش‌های سنگین، می‌توانند خطرساز شوند.
-
ارتفاعات آذربایجان: کوه‌های سبلان و سهند نیز در زمستان‌های پربارش، پتانسیل وقوع بهمن را دارند.
فصل سوم: شناخت انواع بهمن در مناطق ایران
-
بهمن تخته‌ای (Slab Avalanche): متداول‌ترین و مرگبارترین نوع بهمن در ایران است که در اثر شکستن یک لایه منسجم برف روی یک لایه ضعیف رخ می‌دهد. این نوع در تمام مناطق اشاره شده دیده می‌شود.
-
بهمن برف تازه (Loose Snow Avalanche): معمولاً در شیب‌های بسیار تند و بلافاصله پس از بارش برف رخ می‌دهد و اندازه کوچک‌تری دارد.
-
بهمن برف مرطوب (Wet Avalanche): این نوع بهمن در اواخر زمستان و بهار، به ویژه در دامنه‌های جنوبی زاگرس و در ارتفاعات پایین‌تر البرز رخ می‌دهد و به دلیل چگالی بالا بسیار مخرب است.
مقاله پیشنهادی : عوامل موثر در وقوع بهمن | چرا در کوهستان بهمن رخ می‌دهد؟
کوهنوردان باید بدانند که مستعدترین مناطق ایران برای وقوع بهمن معمولاً مسیرهای پرشیب و برف‌گیر در البرز و زاگرس‌اند؛ همیشه قبل از صعود وضعیت برف را بررسی کنید.
فصل چهارم: چگونه برای برنامه‌ریزی ایمن عمل کنیم؟
-
مطالعه قبل از حرکت: حتماً جزوه هواشناسی کوهستان و گزارش‌های روزانه هواشناسی و خطر بهمن را مطالعه کنید. برای برنامه‌هایی مانند کوهنوردی در نوروز که هوا در حال گرم شدن است، خطر بهمن مرطوب را جدی بگیرید.
-
تجهیزات لازم: هرگز بدون سه‌گانه لوازم ضروری کوهنوردی 2025 برای مقابله با بهمن (زنده یاب بهمن (ترنسیور)، بیل برف، میل سونداژ) وارد این مناطق نشوید.
-
استفاده از راهنماهای محلی: در مناطق ناشناخته مانند زردکوه یا اشترانکوه از راهنماهای محلی که به شرایط منطقه مسلط هستند، استفاده کنید.
-
آموزش دیدن: شرکت در دوره‌های ارزیابی بهمن و تمرین مداوم تکنیک‌های نجات از بهمن تنها راه تضمین بقا است. کار تیمی کوهنوردی در این مناطق معنای واقعی خود را پیدا می‌کند.
مقاله پیشنهادی : روانشناسی بقا در شرایط بهمن و مدیریت استرس
نتیجه‌گیری
ایران با دارا بودن طبیعتی کوهستانی، میزبان برخی از خطرناک‌ترین مناطق بهمن‌خیز خاورمیانه است. از قله دماوند بلند تا قلل سربه‌فلک‌کشیده زاگرس، خطر بهمن یک واقعیت انکارناپذیر است. احترام به این نیروی طبیعت، کسب دانش از عوامل موثر در وقوع بهمن، و مجهز بودن به ابزار و دانش نجات، رمز لذت بردن ایمن از شکوه کوهستان‌های ایران است. به خاطر داشته باشید که حتی بهترین کوهنوردان جهان نیز، چه در صعود به قله کی ۲ و چه در قله ماناسلو، اولویت اول را ایمنی می‌دانند.
لینک‌های داخلی مرتبط با مقاله:
-
برای درک مکانیسم بهمن، مقاله بهمن چیست؟ تعریف، انواع و چگونگی وقوع آن را مطالعه نمایید.
-
ایمنی در سفرهای زمستانی بسیار مهم است. برای برنامه‌ریزی بهتر، مقالات مقاصد کوهنوردی در نوروز و کوهنوردی در نوروز را ببینید.
-
هواشناسی کلید پیشگیری است: همه چیز در مورد هواشناسی کوهستان و جزوه هواشناسی کوهستان.
-
اگر در حادثه گرفتار شدید، به مقاله تکنیک های نجات از بهمن مراجعه کنید.
-
برای درک خطرات دیگر کوهستان، مطالب سرمازدگی و انواع سرمازدگی را بخوانید.
-
گزارش یک برنامه زمستانی فنی را در گزارش صعود آبشار یخی نوا دنبال کنید.
-
مناطق خاص: قله دماوند، مسیر صعود به قله دماوند، یخچال های دماوند، زردکوه، اشترانکوه، قله شیرکوه.
-
آمادگی جسمانی برای فرار از خطر یا کمک‌رسانی حیاتی است: تمرینات بدنسازی برای کوهنوردان.
لینک‌های خارجی معتبر:
-
European Avalanche Warning Services (EAWS) – Avalanche Problems:
-
دلیل اعتبار: این منبع به استانداردهای بین‌المللی برای طبقه‌بندی انواع مشکلات بهمن (Avalanche Problems) می‌پردازد که برای درک دقیق‌تر شرایط بهمن در ایران بسیار مفید است. مفاهیمی مانند «بهمن تخته‌ای برف خشک» یا «بهمن برف مرطوب» در اینجا به طور استاندارد تعریف شده‌اند.
-
-
WSL Institute for Snow and Avalanche Research (SLF) – Basics of Avalanche Formation:
-
دلیل اعتبار: مؤسسه SLF در سوئیس یکی از معتبرترین مراجع جهانی در تحقیق درباره برف و بهمن است. این صفحه به زبان ساده مکانیسم‌های تشکیل بهمن را توضیح می‌دهد که برای درک عوامل موثر در وقوع بهمن در مناطق ایران ضروری است.
-
-
National Avalanche Center (USA) – Education:
-
دلیل اعتبار: این مرکز مجموعه جامعی از منابع آموزشی رایگان، از مبانی اولیه تا پیشرفته، را ارائه می‌دهد. مطالعه این مطالب به عنوان مکمل تکنیک های نجات از بهمن بسیار توصیه می‌شود.
-
-
NASA Earth Observatory – Mapping Snowpack from Space:
-
دلیل اعتبار: این مقاله دیدگاه کلان و علمی‌تری درباره چگونگی اندازه‌گیری پوشش برف و نقشه‌برداری از آن ارائه می‌دهد. این داده‌ها برای تحلیل الگوهای بارش برف در مقیاس بزرگ (مانند رشته‌کوه‌های ایران) حیاتی هستند.
-
لینک ویدیوی یوتیوب:
-
ویدیوی آموزشی “Avalanche Terrain Avoidance” توسط Avalanche Canada:
-
دلیل انتخاب: این ویدیو به طور خاص بر روی «اجتناب از زمین‌های بهمن‌خیز» تمرکز دارد که دقیقاً مرتبط با موضوع مقاله است. این ویدیو به بینندگان می‌آموزد که چگونه تنها با نگاه کردن به شیب کوهستان و شکل زمین، مناطق پرخطر را شناسایی کرده و از آنها دوری کنند. این مهارت برای هرگونه طبیعتگردی در ایران ضروری است.
-