انواع ابرها

ابرها

اگر فرایند تراکم در ارتفاع بالاتر نسبت به سطح زمین صورت بگیرد،ابر را به وجود می آورد.ابرهابه شکل

های مختلف و در ارتفاعات مختلف اتمسفر دیده می شوند وگوناگونی آنها نتیجه شدت وسرعت تراکم

است.در تعریف دیگری می توان این گونه بیان کرد که عامل رطوبت جو، بخار آب است که نامرئی است

ودر فضای جوی همیشه به مقدار کم یا زیاد، بخار آب وجود دارد. تبخیر سطحی آب زمین و دریاها،آب های

جاری، تنفس جانداران و غیره، منابع اصلی بخار آب در هوا می باشند. ابرها از تغییر شکل بخار آب به

وجود می آیند.توده های هوا، هنگام صعود به نسبت افزایش فراز، دمای خود را از دست می دهند، لذا بخار آب

موجود در توده جوی، غلیظ و متراکم گشته، براثرعمل چگالش (کندانساسیون) ابرها تکوین می یابند. پس

اختلاط توده هوای گرم نم دار با یک توده هوای سرد موجب پیدایش ابرها می گردد.ابرها خود عاملی

هستند که اگرچه خود عامل تغییرات هوا نیستند ولی معلول و نشانه های تغییرات جوی هستند و چنانچه

این شانه ها به خوبی شناخته شوند می توان برای چندین ساعت آینده پیش بینی هایی انجام داد.

 

 

تقسیم بندی ابرها

اگر صعود هوا آرام صورت بگیرد، فرآیند تراکم نیز ملایم است و ایجاد ابرهای پوششی وگسترده میکند که

به ابرهای پوششی معروفند، اما اگرصعود هوا سریع و ناگهانی باشد یا هوا خیلی ناپایدار شود ابرهای گل

کلمی شکل به وجود می آید که به طور کلی آنها را ابرجوششی می نامند. این نوع ابرها از بالا به قبه های

پنبه ای شباهت دارند. در هر دو مورد چون تراکم در لایه های پائین ابر بیشتر است، غلظت ابرها

درلایه های پائینی از قسمتهای بالایی بیشتر است؛ در نتیجه، قسمتهای پائین ابرها یا ابرهای تشکیل

شده در ارتفاع پائین، آبدارتر از ابرهای تشکیل شده در ارتفاعات بالاتر هستند.علامت مشخصه ابرهای

پوششی،گسترش افقی آن هاست که ممکن است به چندین هزار کیلومترمربع برسد و به وضوح بر گسترش

عمودی آنها غالب آید. این ابرها از نظر شکل ظاهرچندان تفاوتی با یکدیگر ندارند و به طور کلی روشن و

خاکستری رنگند و همیشه از صعود آرام هوا تشکیل می شوند.ابرهای جوششی، بر خلاف ابرهای پوششی،

گسترش افقی ناچیز دارند. اینگونه ابرها از ستون های مجزا، منفرد و دارای گسترش عمودی تشکیل

می شوند و انواع گوناگونی از شکلهای حد واسط را بین ابرهای کم رشد تا ابرهای برجی شکل شامل

می شوند. رشد عمودی این ابرها به ناپایداری لایه های جو بستگی دارد. در هر حال، شرایط اولیه ایجاد

آنها، وجود لایه های ناپایدار در اتمسفر است که حرکت صعودی هوا را امکان پذیر می کند .معیار دیگر برای

تقسیم بندی ابرها، ترکیب آنهاست. ابرها ممکن است از قطرات آب، بلورهای یخ یا مخلوطی از هر دو

تشکیل شده باشند. ابرهای مایع، ظاهری متراکم و حاشیه ای مشخص دارند، در حالی که ابرهای یخی

،ساختاری نا متراکم و رشته ای، به شکل الیاف،دارند و حاشیه آنها مات و نامشخص است.

راه دیگر برای تقسیم بندی ابرها،ارتفاعی است که پایه ابر(پائین ترین قسمت آن)در آن قرار گرفته است.

 

ازاین لحاظ، ابرها به چهار دسته تقسیم می شوند:

 

ابرهای بالا

 

ابرهای میانی

 

ابرهای پائین (ابرهای پائین که اصولاً ابرهای پوششی هستند)

 

البته موقعیت ارتفاعی ابرها به عرض جغرافیایی نیز بستگی دارد.

 

انواع ابرها :

 

ابرهای پوششی

 

ابرهای بالا (بلند):

 

انواع – ارتفاع پایه

 

ابرهای بالا که عموماً سیروس نامیده میشوند، به حدود  6000 تا 12000 متر میرسد

 

این ابرها عبارتند از سیروس، سیرواستراتوس و سیروکومولوس. از آنجا که این ابرها در طبقات بالای

 

جو تشکیل می شوند، رطوبت خیلی کمی دارند، و در نتیجه، چندان ضخیم و متراکم نیستند و اغلب سایه

 

ندارند. اینگونه ابرها در هیچ موردی بارش ایجاد نمی کنند. (لازم به ذکر است که ارتفاع این نوع ابرها در

 

نواحی عرض جغرافیایی میانی بیش از 5000 متر و در عرض های بالا بیش از 3000 متر است)

 

ابرهای میانی :

 

4500 متر است و انواعی از هر دو گروه ابرهای پوششی و جوششی را – ارتفاع پایه این ابرها از 1800

 

به کار می رود. در انواع نازک آنها بلورهای یخ (Alto) شامل می شوند. در نامگذاری آنها عموماً پیشوند آلتو

 

و در انواع ضخیم آنها در بالا بلور یخ و در پائین قطرات آب وجود دارد. انواع عمده اینگونه ابرها عبارتند از:

 

آلتوکومولوس و آلتواستراتوس.

 

ابرهای پائین:

 

پایه این ابرها از سطح زمین تا ارتفاع 2000 متری می رسد .این ابرها عموماً از ورقه های مسطح و

 

یکدست تشکیل شده، در گروه ابرهای استراتوس قرار دارند. از انواع عمده آنها می توان استراتوس،

 

استراتوکومولوس و نیمبواستراتوس را نام برد.

 

Ci سیروس

سیروس ها، ابرهایی با لایه های نازک و رقیق و مجزا با ظاهرظریف، مانند پنبه محلوج و بدون سایه هستند.

به شکل زلف یا پر و الیاف جدا از هم ظاهر آن براق بوده، مثل ابریشم می درخشند. سیروس ها به اشکال

مختلف مانند دسته های مجزا – خطوط کشیده در آسمان – شاخه های پر مانند – خطوط منحنی که به

دسته ختم میشوند (دم اسبی) و رشته رشته ظاهر میگردند و در بسیاری موارد، حالت ریسمانی پیدا

می کنند که همگی اینها نشانه سرعت زیاد هوا در ارتفاعات بالا است. چرا که ابرهای سیروس مرتفع ترین

نوع انواع ابرها هستند.

بدلیل ارتفاع زیاد و نتیجه دمای پائین این نوع ابرها از میله های یخ بلوری سوزنی و ورقه های نازک یخ

تشکیل یافته اند و قطرات آب در آنها دیده نمی شود .

شفافیت آنها بواسطه شیوع و تفرق این نوع بلورهاست و معمولاً هنگامی که از جلوی خورشید عبور می کنند،

از درخشندگی آنها کاسته می شود .ضخامت آنها از چند متر تا 300 متر می رسد و غالباً بصورت نوارهایی در

می آیند که مثل خطوط دوایر نصف النهاری، گنبد آسمان را قطع می نمایند. انتهای این خطوط چنان به

نظر می رسد که در یک نقطه یا دو نقطه در افق به هم میرسند. برای تشکیل این نوارها غالباً ابرهای

سیرواستراتوس و سیرو کومولوس شرکت دارند. سیروس ها به طور عموم ابرهای سپید رنگی هستند که

قبل از که کمی قبل از طلوع خورشید به رنگ گلی یا قرمز تند دیده می شوند و پس از غروب خورشید، به

رنگ گلی و بعداً خاکستری به نظر میرسند.وجود آنها در آسمان لزوماً به معنای ایجاد ناپایداری بر روی

سطح زمین نیست. تنها ابر سیروکومولوس نشانه نزدیک شدن جبهه گرم بوده که معمولاً پس از ظهور ابر

در آسمان بسته به سرعت حرکت جبهه، در سطح زمین بارندگی آغاز می گردد.

Cu کومولوس (پشته ای)

ابرهای ضخیم با پیشرفت عمودی هستند که به اصطلاح علمی در ارتفاع عمق دارند. سطح بالای آنها

برجستگی مدوری به شکل کپه، گنبد، ابنوه پنبه و یا گل کلم داشته و در قسمت قاعده، تقریباً افقی

می باشند. اگر قسمت زیرین این ابرها به یکدیگر برسند یک سطح کاملاً صاف را تشکیل می دهند. منتهی

حد گروه کومولوس حقیقی همان قاعده آن است. یعنی در قسمت بالا و پایین محدود و مشخص است. با

این حال ابرهایی هم دیده می شوند که شبیه کومولوس درهم و برهم هستند و قسمت های مختلف آنها

دائماً در تغییرند. این ابرها به نام (فراکتوکومولوس) نامیده می شوند.

یک نمونه کامل کومولوس، ابری است که درهوای روشن زیاد می شود. از آنجا که در پیدایش بیشتر

ابرهای کومولوس،گرم شدن سطح زمین نقش دارد، اینگونه ابرها روند دگرگونی شبانه روزی دارند و علت

پیدایش آنها جریانهای روزانه هم برداری است. هنگامی که خورشید به آنها می تابد، وسط ابرها خیلی

روشن و اطراف آنها تاریک نمایان می گردد.بر عکس،اگر در مقابل خورشید قرار گرفته باشند وسط آنها

تاریک ودورشان خیلی روشن به نظر میرسد.کومولوسها معمولاً در صبح ظاهر می شوند و در طول روز به

تدریج زیاد شده،حداکثر رشد آنها در ساعات اولیه بعدازظهر،در روی خشکیها صورت می گیرد و در آغاز

شب از بین می روند.در رشد این ابرها تفاوتهای محلی نیز دخالت دارد. ابرهای کومولوس بیشتر بر روی

شنزارها، مزارع خشک و شهرها تشکیل می شود ، در حالیکه روی جنگلها و دریاها بدلیل سردی نسبی

سطح این نواحی، رشد آنها ضعیفتر است.هنگامی که میزان نم و حرکات بالا روی هوا زیاد نیست،این ابر

نشانه خوبی هواست.در حالت عکس،در طول روز به تدریج به حجم ابر افزوده شده گاهی رگبار و آشفتگی

همراه دارد.

Cb  کومولونیمبوس (کوه رعد وبرق)

کومولونیمبوس ها توده های ضخیم و انبوه ابر هستند که از فراز، توسعه زیادی یافته و قله کپه ای شکل آنها

به شکل کوه یا برج بلند می شوند.

قسمت بالایی آنها الیافی بوده و گاهی اوقات به شکل سندان در می آیند ولی قاعده این ابر شبیه

نیمبواستراتوس بوده و غالباً از ابرهای پراکنده طبقه پایین به وجود می آید و به قسمی که قاعده آن

معمولاً بر روی ابرهای کم فراز پاشیده از هم به نام فراکتوستراتوس و فراکتوکومولوس قرار دارد. ولی

هنگامی که یک کومولونیمبوس تمام صحنه آسمان را می پوشاند، فقط می توان نیمبواستراتوس را مشاهده

نمود.کومولونیمبوس ها در واقع ضخیمترین نوع ابرها هستند که از پایین رنگی کاملاً تیره دارند. پایه آنها

در ارتفاع 300 تا 600 متری واقع می شود و رأس آن تا ارتفاع 12000 متری ادامه دارد. سطح زیرین این

ابرها صاف است ولی رأس آنها وضعی کاملاً آشفته دارد. در طبقات بالای ابر، در منطقه بادهای سریع،

مقداری از ابر در جهت باد به صورت زبانه ای از ابرهای سیروس به جلو رانده میشود بطوری که نهایتاً

شکل سندان به خود می گیرد. ازابرهای کومولونیمبوس، معمولاً بارش باران و برف های شدید حاصل

می گردد و غالباً رگبارها، تگرگها تولید میشوند و به همین دلیل به ابرهای رگباری نیز موسومند. رعد و

برق از خصوصیات این ابرهاست و به همین دلیل ابرهای کومولونیمبوس را توفان های تندری هم

می گویند.

اگر تمام ابر دیده نشود، بارش رگبار حقیقی کافی است که آن را ازکومولونیمبوسها به شمار آوریم. به طور

کلی می توان گفت که فراز هر یک از انواع این ابرها در فصول گرم سال بیشتر از فصول سرد است و حتی

در یک فصل معین، بلندی آن در نقاط گرمسیر زیادتر از نواحی سردسیر می باشد.

Cs سیرواستراتوس

سیرواستراتوس به مثابه پرد های نازک و سپید است. هنگامی که ماه و خورشید را از ورای آن مشاهده

می کنیم، قرص آنها پیدا بوده، نامشخص نیست و هاله های ماه یا خورشید را تولید می نمایند. علت آن هم

این است که از قطرات مایع بوجود نیامده، بلکه از ذرات ریز یخ تشکیل یافته است که خاصیت شکست نور

دارند.گاهی اوقات کاملاً پراکنده میشوند و به آسمان رنگ شیری یا مات میدهند و برخی اوقات کم و

بیش متمایز می باشند و ساختمان رشته ای را با تارهای به هم خورده نشان می دهند.

هنگام روز، وقتی که خورشید بالای افق باشد، شکل آن به کلی محو است و منظره آسمان در این موقع شبیه

آن است که پرده سپید نازکی روی آن کشیده باشند ضخامت این پرده به حدی کم است که مانع سایه

انداختن اشیا برروی زمین نمی گردد.یعنی با وجود ابری بودن هوا، سایه هم وجود دارد و علت آن فقط به

واسطه نازک بودن قشر ابر است.تغییر رنگ هایی که درباره ابرهای سیروس گفته شد، تا حدی در

سیرواستراتوس ها نیز مشاهده می گردد. سیروس ها پس از گسترده شدن به صورت سیرواستراتوس در می

آیند و نشانگر وجود رطوبت در همان لایه تشکیل ابر می باشند.

Cc سیرو کومولوس

سیرو کومولوس ها ابرهایی هستند به شکل طبقه یا ورقه های سپید و یا توده های کروی بسیارریز، بدون

سایه که در یک جا مجتمع و یا بصورت رشته درآمده اند و بیشتر اوقات شبیه شن های کنار دریا دارای امواج

کوچک می باشند که بصورت دانه دانه و یا موجی مرتب شده دیده می شوند.این ابرها عموماً از بلورهای یخ

تشکیل شده و قطرات آب موجود در آنها بسیار کم است و در ارتفاعات بالا فرم می گیرند و نشانه وجود آنها،

حرکات عمودی شدید در همان ارتفاعی است که بوجود آمده اند این ابرها معمولاً از تجزیه و تخریب

ابرهای سیروس و استراتوس بوجود آمده که هر دو نوع ابر یاد شده، غالباً به سیرو کومولوس تبدیل

می شوند و در چنین موردی، قطعات متغییر در بعضی از جاها، در قسمتی از صحنه آسمان، شکل پر مانند

(ریش ریش) خود را حفظ می کنند.سیروکومولوس حقیقی را نباید با آلتواسترتو سهای کوچک که در

حاشیه آلتواسترتوس ظاهر میشوند اشتباه کرد. این گونه ابر، پیش از فرا رسیدن هوای بد و آشفته به

همراه ابرسیروس و یا پیش از حدوث توفان و آشفتگی شدیدمی شود .

As آلترو استراتوس

آلترواستراتوس ها ساختار ورقه ای یک دستی دارند که به شکل پرده شیار دارو یا ریشه ای کم و بیش به رنگ

خاکستری مایل به آبی دیده میشوند وشکل ظاهری آن مثل پارچه کهن های است که کرکهای آن از بین

رفته و نخ نما شده است. این ابر شبیه سیرواستراتوس های ضخیم میباشند و با این تفاوت که سبب پیدایش

هاله نمی گردند، خورشید و ماه، از ورای آنها بطور مبهم با نور ضعیف آشکارند، مثل اینکه از پشت شیشه غیر

صیقلی مشاهده شده باشند.

 

برخی اوقات ورقه ابر خیلی نازک به اشکال حد واسط بین سیرواستراتوس (آلتواستراتوس مات) و برخی

اوقات خیلی ضخیم و تیره است (آلتواستراتوس تیره) و بالاخره در پاره ای مواقع خورشید و یا ماه را کاملاً

مخفی می سازند. در این مورد اختلاف ضخامت گاهی اوقات باعث می شود که لکه های نسبتاً روشنی در بین

قسمت های خیلی تاریک ظاهر گردند. ولی سطح خارجی ابر به هیچ وجه پاک و یکنواخت نمی شود و

ساختمان شیاردار و یا ریشه ای همیشه در داخل ابر مشهود می گردد.

در کل می توان گفت این ابرها در ارتفاعات بالا نازک و در ارتفاعات پائین ضخیم ترند. این ابرها از

مخلوط قطرات آب و ذرات یخ درست شده اند و باران و برف ایجاد می کنند که همیشه به سطح زمین

به دنبال ابر « نوار بارانی » نمی رسد. بنابراین بارش بیشتر در ارتفاعات بلند است. بیشتر اوقات بصورت

ظاهر می شود. هر چند که اغلب ماه و یا خورشید بصورت مه گرفته از پشت ابر نمایان است ولی اجسام

روی زمین سایه تشکیل نمی دهند.

Ac آلتو کومولوس

این ابرها به شکل پوشش و یا تکه های مرکب از تیغه ها و لایه های خیلی نازک و بالا خره توده های کروی یا

بیضوی و مدور یا استوانه ای به شکل دسته یا خطوط موج داری در آسمان ظاهر می گردند.طرز قرار گرفتن

آنها بطور دسته، ردیف و یا مانند کلاف نخ در یک یا دو ردیف قرار دارند وگاهی چنان فشرده هستند و به

هم ترکیب شده اند که کنار ه های آنها به هم متصل شده و تشخیص آنها را مشکل می سازد. آلتروکومولوس ها

عمدتاً نازک و فاقد سایه اند اما گاهی ممکن است سایه نیز داشته باشند . حاشیه یا کنار نازک و غالباً مات

و یا شفاف یک قشر ابر آلتوکومولوس که در مقابل خورشید یا ماه ظاهر میگردد که از خواص مشخص این

طبقه ابرها می باشد.حلقه هایی رنگی که دور قرص ماه وخورشید بوجود می آورند مانند رنگهای رنگین

کمان، دایره قرمز در خارج و دایره بنفش در نزدیک به ماه یا خورشید قرار می گیرد.

این حلقه های نور بر اثر شکست امواج مرئی خورشید در برخورد با قطرات آب تشکیل می شوند و خود

نشانه آن است که قسمتی از ابرهای آلتوکومولوس از قطرات آب تشکیل شده است.توأم بودن شکل های

مدور و ورقه ای در این ابرها نشانه وجود هر دو حرکت افقی و عمودی است. این ابرها سفید یا خاکستری

یا توأم با یکدیگر هستند بدینگونه که سبب ایجاد سایه خاکستری بر روی سطح زیرین خود میشوند. نوع

ابرهای پشمی، نمونه ای از انواع آلتوکومولوس های مرتفع می باشند. پیدایش اینگونه ابر در آسمان، از

آشفتگی آینده نزدیک هوا خبر می دهد و هرچند که این ابر بارندگی دارد اما بدلیل ارتفاع زیاد آن، باران

به زمین نمی رسد .

Sc استراتوکومولوس

ابر پوششی است و یا اینکه تکه هایی از توده های کروی یا استوانه ای (لوله ای بزرگ) که منظماً پهلوی هم

قرار گرفته اند و تا حدی بزرگ وبه رنگ خاکستری و تار میباشند و قسمتهای سیاه نیز در آن دیده

می شود. این ابر به اشکال گروه، خطوط کشیده شده دنبال هم مانند کلاف نخ، در یک یا دو امتداد قرار

می گیرند و غالباً قطرات ابر به انداز های فشرده و به هم نزدیک می باشند که حاشیه آنها به هم متصل

است. استراتوکومولوس ها هر وقت مخصوصاً در زمستان بر فراز خشکی ها در آسمان پیدا شوند و هنگامی

که تمام صحنه آسمان را می پوشانند موجی شکل به نظر می رسند و آفتاب را به سختی از نظرپنهان می

سازند.از این ابر به ندرت باران می بارد ولی اگر به نیمبواستراتوس بدل شود، باران و برف همراه خواهد

داشت این ابرها اغلب از پهن شدن باندهای ابر کومولوس یا ادامه آلتوکومولوس در ارتفاعات پائین، شکل

می گیرند.این ابرها در توده های هوای نسبتاً پایدار، به ویژه در حواشی مراکز پرفشار روی اقیانو سها، به

وجود می آیند.

St  استراتوس (لایه ای)

استراتوس یک پوشش متحدالشکل ابری است که شباهت زیادی به مه دارد، با این تفاوت که در حوالی

سطح زمین تشکیل نمی گردد. ولی همیشه در فراز کوه کم دیده می شود بحدی که ممکن است بوسیله

جریان باد کوه ها و عمارات پاره پاره شده به قطعات غیرمنظمی در آیند که در آن صورت به

نام(فراکتواستراتوس) نامیده می شود و در این موقع آسمان از میان ابر به رنگ آبی به نظر می رسد .

این ابر به صورت ورقه ای و کاملاً خاکستری با مرز پائینی تقریباً یکنواخت ویک دست است. استراتوس ها در

محدوده جبهه های گرم و نیز در نواحی کوهستانی، بر اثر صعود هوا از دامنه کوه یا تخریب قطعات پائین

مه، پدید می آیند. اغلب تشخیص استراتوس پائین و مه مرتفع، مشکل یا غیرممکن است. استراتوس از

ابرهای بارشی نیست، ولی به علت نزدیک بودن به سطح زمین، پدیده ای شبیه باران فوق العاده ریز به نام

Bruine تولید می نماید. ولی هرگز از این ابر باران نمی بارد و هوا به اندازه ای نم دارمی شود که

لباس درهوای آزاد خیس می گردد.سطح زیرین طبقه ابرهای پائین، استراتوس در شهرها، به ویژه در

فصل سرد بیش از ارتفاع آنها در صحرا، دشت و مناظر است و علت آن تأثیر حرارت حاصله از کارخانه ها و

کوره های شهری است.

(تیره طوفانی ) Ns نیمبواستراتوس

از ابرهای بارشی است که به شکل پوشش ابری بینظم به رنگ خاکستری تیره و تقریباً متحدالشکل، در

فرازهای کم دیده می شود. شکل مشخصی ندارد و از داخل اندکی روشن به نظر میرسد.مثل اینکه با نور

ضعیفی روشن شده باشد.

این ابرها از ضخیم ترین ابرها در خانواده استراتوسند ( 1200 تا 6000 متر)که در طبقات بالای اتمسفراز

بلورهای یخ و در قسمت های پائین از قطرات آب تشکیل شده اند. این ابر نواحی وسیعی را اشغال می کند و

می تواند باعث ریزش برف و باران سبک تا سنگین شود. بارش های این ابر غالباً به صورت باران یا برف های

مداوم میباشد ولی باید توجه داشت که بارش،تنها معیار کافی برای تشخیص ابر مذبور نیست. بلکه، در

مواقعی هم که بارش نمی نماید بایستی به همین نام نامیده شود.

نیمبواستراتوس در نتیجه توسعه یافتن آلتواستراتوس پیدا می شود و غالباً از ابرهایی که در فرازهای کم

قطعه قطعه میشوند بوجود می آید. این قطعات ابتدا از یکدیگر مجزا بوده بعداً به هم متصل می شوند و

معمولاً بارش ها هنگامی شروع میشود که این قطعات ابتدا از یکدیگر مجزا بوده بعداً به هم متصل می شوند

و معمولاً بارش ها هنگامی شروع می شود که این قطعات در فرازهای کم به یکدیگر بپیوندند. زیرا غالباً

بارش هایی وجود دارند که به زمین نمی رسند و در این مورد پایه ابر پراکنده و مرطوب به نظر می رسد و

نمی توان حد پایین ابر را تعیین و مشخص نمود.

منابع :

http://en.wikipedia.org • دانشنامه جهانی ویکیپدیا

com.www.clouds-online • سایت آلمانی معرفی ابرها

http://oncampus.richmond.edu • سایت دانشگاه ریچموند امریکا