قله دماوند: بلندترین آتشفشان آسیا و نماد ملی ایران

قله دماوند کجاست؟ موقعیت جغرافیایی و اهمیت ملی

قله دماوند که به انگلیسی Mount Damavand نامیده می‌شود، بلندترین نقطه ایران و خاورمیانه است. این قله در رشته کوه البرز قرار دارد و پاسخ به سوال “قله دماوند کدام استان است؟” این است که این قله عظیم در استان مازندران، شهرستان آمل واقع شده است. فاصله قله دماوند از تهران حدود ۶۶ کیلومتر به صورت مستقیم است که این نزدیکی، آن را به یکی از مقاصد محبوب کوهنوردی برای تهرانی‌ها تبدیل کرده است.

کوه دماوند یک هرم منفرد و مرتفع در قلب رشته کوه البرز می باشد. قله دماوند نگین قلل ایران و مرتفع ترین قله ایران است. چکاد دماوند در سیزده تیر سال 1387 به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. قله دماوند مرتفع ترین قله ایران و همچنین بلندترین قله خاورمیانه است. در سایت ایران پیکسل به صورت کامل در مورد قله دماوند مطالعه فرمایید.

وصف قله دماوند در اشعار و نثرهای ایرانی بسیار زیاد به چشم می خورد. و با جستجویی در فضای مجازی متن در مورد قله دماوند بسیار یافت می شود. قله دماوند مرتفع ترین قله در خاورمیانه محسوب می شود و همه ساله کوهنوردان زیادی از کشورهای مختلف برای صعود به این قله به ایران سفر می کنند.

 

کوه دماوند کجاست؟

کوه دماوند در تقسیمات شهری ایران، در استان مازندران قرار دارد. به صورت دقیق تر می توان گفت که این کوه مرتفع در شهرستان آمل و بخش لاریجان می باشد. قله دماوند در 69 کیلومتری شمال شرقی تهران ، 62 کیلومتری غرب آمل و 26 کیلومتری شهر دماوند واقع شده است.  اگرچه در زمانی که هوا صاف و تمیز باشد می توان از نقاط دوردست تر قله دماوند را دید.

در هوای پاک می تواند از تهران چکاد دماوند را به خوبی مشاهده کرد. و به نظرم یکی از دیدنی های جذاب تهران در هوای پاک دیدن کوه دماوند است. حتی در تجربه ای شخصی و در هوای پاک توانسته ام این قله زیبا را از اتوبان قم به تهران هم ببینم. دماوند مرتفع ترین قله در تمام ایران است و حتی در رشته کوه البرز نظیر آن وجود ندارد.

دسترسی به قله دماوند

مسیر پرتردد به دماوند از مسیر جنوبی این کوه زیبا می باشد. البته که مسیرهای متفاوت و با سخنی های گوناگون برای فتح قله دماوند وجود دارد. اما معمولا کوهنوردان ابتدا به قرارگاه فدراسیون در منطقه پلور یا رینه می روند. از آنجا و به وسیله ماشین های آفرود به ابتدای جبهه جنوبی و غربی می توان دسترسی یافت. در مقاله ای جداگانه با نام  بررسی مسیرهای صعود به قله دماوند ، تمام مسیرهای صعود به چکاد زیبای دماوند را شرح داده ایم

قرارگاه فدراسیون دماوند

در شهرستان پلور و رینه قرارگاه فدراسیون وجود دارد. قرارگاه فدراسیون پلور در چند طبقه و با امکانات بسیار خوب آماده پذیرایی از کوهنوردان می باشد. قرارگاه پلور دارای امکاناتی چون اتاق های استیجاری ، پارکینگ ، حمام و سرویس بهداشتی وجود دارد. می توان از قبل برای استفاده از این خدمات هماهنگی لازم را انجام داد. خوشبختانه در سایت فدراسیون کوهنوردی امکان رزرو آنلاین پناهگاه های کوهنوردی دماوند وجود دارد.

در شهرستان رینه نیز قرارگاه کوچکی قرار دارد. قرارگاه رینه یکی از قدیمی ترین کمپ های پیشرفته در ایران می باشد. در این قرارگاه نیز خدماتی چوا اتاق استیجاری، آشپزخانه عمومی ، سرویس بهداشتی و حمام وجود دارد.

 

 

جغرافیای کوه دماوند

همانطور که قبلا هم اشاره شد، دماوند یک هرم منفرد است. این باعث شده است که خط الراسی در کوه دماوند نباشد و مرتفع ترین قله این کوه به اسم قله دماوند معرفی شود.

ارتفاع و رتبه جهانی دماوند

قله دماوند چند متر است؟ این سوالی است که بسیاری از علاقه‌مندان به کوهنوردی می‌پرسند. ارتفاع قله دماوند دقیقاً 5610 متر از سطح دریا است که آن را به بلندترین آتشفشان آسیا تبدیل کرده است. این ارتفاع توسط پایگاه ملی داده های علوم زمین ایران اعلام شد. اگرچه وبگاه رصدخانه زمین ناسا نیز این ارتفاع را ثبت نموده است. البته تا چند سال پیش همه ارتفاع فله دماوند را 5671 می دانستیم. در پاسخ به این که “قله دماوند چندمین قله جهان است؟” باید گفت این قله از نظر ارتفاع، رتبه دوازدهم را در بین بلندترین قله‌های دنیا (بر اساس نسبیت) داراست.

ویژگی‌های زمین‌شناسی دماوند

یک آتشفشان نیمه فعال

دماوند یک آتشفشان نیمه فعال است که آخرین فوران آن به حدود ۷۳۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. دهانه این آتشفشان به قطر حدود ۴۰۰ متر در بالاترین نقطه کوه قرار دارد و در زمستان‌ها پوشیده از برف و یخ می‌شود. گازهای گوگردی که از این دهانه خارج می‌شوند، نشان‌دهنده فعالیت درونی این کوه هستند.

صعود به دماوند: چالش‌ها و تجهیزات مورد نیاز

بهترین زمان صعود

قله دماوند در تابستان (از اواخر خرداد تا اواسط شهریور) بهترین شرایط را برای صعود دارد. در این فصل، آب و هوا نسبتاً پایدار است و دمای هوا در روزهای صعود معمولاً بین ۵ تا ۱۵ درجه سانتیگراد در ارتفاع بالا متغیر است.

تجهیزات ضروری

• پوشاک پولار و لباس‌های ضدباد

• کفش مخصوص کوهنوردی و یخنوردی

• تبر یخنوردی برای عبور از یخچال‌ها

• وسایل حفاظت در برابر سرمازدگی و یخ زدگی

• دستگاه اندازه‌گیری هواشناسی کوهستان

مسیرهای اصلی صعود

۱. مسیر جنوبی (رینه)

• پرطرفدارترین مسیر

• دارای پناهگاه‌های متعدد

• مناسب برای کوهنوردان مبتدی

۲. مسیر شمالی (ناندل)

• فنی‌تر و خلوت‌تر

• نیاز به تجهیزات یخنوردی پیشرفته

• خطر بهمن کوهستان در برخی فصول

۳. مسیر غربی

• کمتر استفاده شده

• چالش‌های فنی بیشتر

• مناظر خیره‌کننده

خطرات و چالش‌های صعود

۱. بیماری ارتفاع

• ادم مغزی و ریوی در ارتفاع بالا

• نیاز به تطابق با ارتفاع

• اهمیت تشخیص به موقع علائم

۲. تغییرات ناگهانی آب و هوا

• طوفان‌های شدید

• کاهش ناگهانی دما

• اهمیت بررسی هواشناسی کوهستان قبل از صعود

۳. خطرات آتشفشانی

• گازهای سمی در نزدیکی دهانه

• سنگ‌های داغ در برخی مناطق

دیدنی‌های دماوند از بالا

قله دماوند از بالا چشم‌اندازی خیره‌کننده ارائه می‌دهد. در روزهای صاف می‌توان:

• دریای خزر در شمال

• رشته کوه‌های البرز و زاگرس

• شهر تهران در جنوب

• دشت‌های وسیع مرکزی ایران را مشاهده کرد.

نماد ملی و فرهنگی

دماوند در ادبیات و فرهنگ ایران جایگاه ویژه‌ای دارد:

• یاد شده در شاهنامه فردوسی

• نماد مقاومت و استواری

• موضوع بسیاری از شعرهای معاصر

• تصویر آن بر روی اسکناس‌های ایرانی

عکس‌های خیره‌کننده از دماوند

عکس‌های گرفته شده از دماوند در شرایط مختلف جوی:

• غروب آفتاب روی قله

• ابرهای عدسی شکل دور قله

• منظره قله دماوند از تهران در روزهای پاک

• تصاویر ماهواره‌ای از دهانه آتشفشان

توصیه‌های ایمنی برای صعودکنندگان

۱. حتماً با راهنمای محلی صعود کنید
۲. تجهیزات مناسب همراه داشته باشید
۳. به نشانه‌های سرمازدگی و یخ زدگی توجه کنید
۴. برنامه صعود را به مسئولان ثبت کنید
۵. از شرایط هواشناسی کوهستان مطلع باشید

فصل‌های مختلف در دماوند

بهار

• شروع فصل صعود

• ذوب تدریجی برف‌ها

• خطر بهمن کوهستان

تابستان

• بهترین فصل برای صعود

• دمای معتدل‌تر

• شلوغی مسیرها

پاییز

• کاهش دمای ناگهانی

• احتمال بارش برف زودرس

• زیبایی منحصر به فرد

زمستان

• فقط برای کوهنوردان حرفه‌ای

• دمای بسیار پایین (تا -۶۰ درجه)

• نیاز به تجهیزات ویژه یخنوردی

 

آب و هوای قله دماوند

فشار هوا بر روی قله تقریبا نصف فشار هوا در سطح دریا می باشد. به همین دلیل سطح اکسیژن در چکاد دماوند کمتر از ابتدای مسیر صعود به قله دماوند می باشد. ارتفاع می تواند باعث بروز امراص خطرناکی شود. ادم مغزی و ادم ریوی جزو خطرناک ترین آن ها می باشد. می توان با انجام تمارین کوهنوردی مناسب ارتفاع از شدت خطرات ارتفاع برای بدن، کاست.

البته که ما خواب کامل و مرغوبی در ارتفاع نخواهیم داشت و دلیلش همین کمبود اکسیژن می باشد. کمترین دمای ثبت شده در قله دماوند در فصل زمستان و حدودا 60- است. بیشینه دما در فصل تابستان 2- می باشد. بارش در دماوند اغلب به صورت برف و تگرگ می باشد. این دمای سرد می تواند باعث سرمازدگی با درجه های متفاوت گردد.

پس باید از پوشاک مناسب استفاده کرد. شما می توانید در مقاله هواشناسی کوهستان به صورت آنلاین از پیش بینی آب و هوای قله دماوند مطلع شوید.

 

سرعت باد قله دماوند

سرعت طوفان های دماوند گاها حدود 150 کیلومتر در ساعت ثبت شده است. بیشتر بادها از غرب و شمال غربی می وزند.

 

رودخانه های اطراف کوه دماوند

رودخانه تینه در شمال کوه، هراز در جنوب و شرق قله قرار دارند. رود لار نیز در غرب کوه جاریست. دیوآسیاب در غرب و رود پنج او (پنج آب ) در شرق چکاد دماوند قرار دارند.

 

کوه دماوند در تاریخ ایران

 

نام کان سنگ لاجورد توسط آشوریان برای دماوند انتخاب شد. کوه دماوند بخشی از سرزمین مادها بود. نقل است در گذشته ی دور آیین مغانی در این منطقه اجرا می شده است. و در دامنه کوه دماوند تعداد زیادی گور وجود داشته است.

در قرن هشتم میلادی نیز موبدی زرتشتی به نام مس مغان به همراه پیروانش در دامنه کوه دماوند می زیستند و یک دژ نیز ساخته بودند. این دژ به دستور المهدی خلیفه عباسی تخریب می شود. همچنین مس مغان نیز کشته می شود. در قرون گذشته و حتی در قسمتی از دوران پهلوی نماد دماوند و خورشید پشتش بر روی پرچم ایران نقش بسته بود.

 

معنی نام دماوند چیست

دماوند در ابتدا به صورت دنباوند ثبت شده بود. جبل لاجورد نیز نام دیگر دماوند بود. اما دلیل نامگذاری دماوند در فرهنگ معین اینگونه آمده است : دم+ آومد . دم به معنی بخار و دمه می باشد. دماوند به معنی دارای دمه و بخار و دود می باشد. این نام به خاطر دودهای گوگردی آتشفشان دماوند انتخاب شده است.

نام دماوند به زبان پهلوی و در کارنامه اردشیر بابکان به شکل دنباوند و در کتیبه های ساسانی مانند کتیبه نقش رستم و کتیبه نرسی در پایکولی کشور ترکیه به صورت دومباوند و دنباوند ذکر شده است. در نامه تنسر و در کتاب شهرستان های ایران و کتاب جغرافیای موسی خورنی از این کوه به نام دمباوند یاد شده است.

در منابع دوران اسلامی که اغلب به زبان فارسی و عربی است، نام های «دُنباوند»، «دَنباوند»، «دباوند» و «دماوند» ذکر شده است. دم یا دنب در زبان پهلوی به معنی گرما یا بخار و گاز و آوند در این زبان به معنای ظرف است.

بنابراین با این نگرش معنای این کلمه را می توانیم به معنای «ظرف بخار» ترجمه کنیم که با توجه به آتشفشانی بودن کوه دماوند چندان دور از ذهن نیست. ویلهلم آیلرز، پژوهشگر غربی که نام دماوند را مورد بررسی قرار داده، با ارائه شواهدی اذعان می کند که دنباونت یا دنباوند به معنی کوه چند منظره یا کوه چند قیافه است. کوه دماوند با نام های لواسان، کوه سنگ لاجورد و کرونوس هم در بعضی کتب یاد شده است.

 

قله دماوند در ادبیات ایرانی

در اساطیر ایران آمده است که فریدون ضحاک را در غاری در دماوند به بند کشید. و ضحاک برای زمانی طولانی در آن غار محبوس می ماند . تا روزی که از بند خارج می شود و کشت و کشتار آغاز می کند و در نهایت به دست گرشاسب به هلاکت می رسد. برخی از مردم بومی صداهای شنیده شده از کوه دماوند را به ناله های ضحاک منتسب می کنند. برخی روایات تاریخی نیز محل نبرد لشکر فریدون به فرماندهی کاوه با ضحاک را در پیرامون دماوند معرفی می کنند.

در تاریخ بلغمی نیز محل زندگی کیومرث، دماوند اعلام شده است. در این تاریخ آمده است گور پسر کیومرث هم در دماوند است. دماوند در زمان سلطنت منوچهر نیز مطرح شده است. آرش کمانگیر نیز از بالای دماوند تیری انداخته و مرز ایران و توران را مشخص کرده است.

در ادبیات کهن ما روایت دربند کشیدن ضحاک در دماوند به چشم می خورد. فردوسی در ابیاتی به این موضوع اشاره می کند : < که این بسته را تا دماوند کوه><ببر همچنان تازیان بی گروه>

در قصاید ناصرخسرو ، قصاید سروده شده توسط خاقانی و منظومه ویس و رامین از فخرالدین اسعد گرگانی نیز اشاراتی به این موضوع شده است. دز سال 1301 توسط ملک الشعرای بهار قصیده دوم دماوند سروده شد و یکی از معروفترین و به یادمتندنی ترین اشعار در وصف قله دماوند بود.

صعود پیشینیان به قله دماوند

 

در گذشته های

دور عده ای خود را به قله دماوند رسانیده بودند. ناصرخسرو یکی از معروف ترین این نفرات است. او در سفرنامه های خود نوک قله دماوند را اینگونه توصیف می کند: گویند بر سر دماوند چاهی است که نوشادر و کبریت (گوگرد) از آن می گیرند.

صاحب آثار البلاد و اخبار العباد با نقل قولی دست دوم می گوید که عدّه ای از اهالی آن نواحی می گفته اند که در طی پنج روز و پنج شب به قلۀ دماوند رسیده اند و قلۀ آن را مسطح با مساحت صد جریب یافته اند گرچه از دور به مخروط می ماند.

 

اولین صعود مستند به قله دماوند

 

اولین صعود موفقیت آمیز اروپائیان به قلۀ دماوند در سال ۱۸۳۷ توسط تیلر تامسن صورت گرفته است. همچنین نخستین صعود مستند ایرانی به این قله، به سال ۱۸۵۷ باز می گردد که تیم سرهنگ محمدصادق خان قاجار ارتفاع آن را ۶۶۱۳ ذرع تعیین نمود.

 

درمورد آتشفشان دماوند چه می دانید؟

 

دماوند یک کوه آتشفشانی نیمه خاموش معرفی می شود.

عمر آن حداقل 38500 سال تخمین زده شده است.عمده ترین فعالیت آن مربوط به 10000 سال قبل می باشد.قطر دهانه اتشفشان دماوند حدود 400 متر می باشد و در کف کاسه دماوند یک دریاچه بسیار کوچک وجود دارد. این دریاچه کوچک در فصل تابستان که حجم برف و یخ بر روی قله دماوند کمتر است، مشخص است.

در مورد فعالیت آتشفشان دماوند نظرات متفاوتی وجود دارد. برخی معتقدند وجود چشمه های آب گرم و انتشار گاز گوگرد در نزدیکی قله ( جایی به نام تپه گوگردی دماوند) گواه فعال بودن این آتشفشان است.

 

آسیبهایی که در حال تخریب کوه دماوند هستند

 

مهمترین عوامل آسیب به دماوند عبارت اند از:
معدن کاوی
جاده کشی
چرای بیش از حد دام
زباله

 

مشکلات دیگری که کوه دماوند و محدودۀ پیرامون آن را تهدید می کنند عبارتند از: ساخت و ساز بی ضابطه، تصرف منابع طبیعی برای استفادۀ غیرقانونی و شخصی ،افزایش جمعیت و خودروها، حضور بیش از اندازۀ گردشگران بدون آن که آموزشهای لازم در رابطه با طبیعتگردی و حفظ محیط زیست به آنها داده شود، نوشتن یادگاری در طول مسیر به ویژه بر فراز قلۀ دماوند، نصب تابلوهای یادبود و پرچم های گروهها و یادگاریهای کشته شدگان، کمبود اقامتگاه و تبلیغات نامناسب.

منابع معتبر بین‌المللی

1. اطلاعات آتشفشان دماوند در برنامه جهانی آتشفشان‌شناسی اسمیتسونین

2. مقاله علمی درباره زمین‌شناسی دماوند در Springer

3. راهنمای صعود به دماوند در SummitPost

4. اطلاعات هواشناسی کوهستان از Mountain Forecast

ویدیوهای آموزشی و مستند صعود به کوه دماوند

1. مستند کامل صعود به دماوند – National Geographic

2. آموزش تجهیزات ضروری برای صعود – REI Co-op

3. تصاویر هوایی از دهانه آتشفشان – BBC Earth

4. نحوه مقابله با بیماری ارتفاع – UIAA Medical Commission

منابع فارسی معتبر

1. سایت رسمی انجمن کوهنوردان ایران

2. اطلاعات گردشگری دماوند – سازمان میراث فرهنگی

3. گزارش‌های هواشناسی – سازمان هواشناسی کشور

ابزارهای مفید برای برنامه‌ریزی صعود دماوند

1. نقشه‌های توپوگرافی دماوند – USGS

2. برنامه‌ریزی مسیر با CalTopo

3. پیش‌بینی دقیق آب و هوا – Windy

 

نتیجه‌گیری: شاهکار طبیعت ایران

قله دماوند با ارتفاع 5610 متری، نه تنها یک چالش برای کوهنوردان حرفه‌ای است، بلکه نمادی از عظمت طبیعت ایران به شمار می‌رود. این آتشفشان عظیم با مناظر خیره‌کننده‌اش، هر ساله هزاران نفر را از سراسر جهان به خود جذب می‌کند. چه از تهران به آن نگاه کنیم و چه از دهانه آن به اطراف بنگریم، دماوند همیشه یادآور شکوه و عظمت طبیعت ایران زمین است.

شما می توانید در صفحه مجازی سایت ایران پیکسل تصاویر زیبایی از قله دماوند را مشاهده نمایید.